OS FOROS
Galicia foi o eterno ‘país dos foros’. O foro era unha
institución xurídica da época helenística e romana que en Galicia se arraigou
profundamente desde o século XIII ata o pasado século XX.
Inicialmente consistía nunha
concesión dun dereito a explotar a terra feito polo ‘señor’ que era o propietario da terra ao seu vasalo que era quen a
traballaba. A cambio o vasalo pagáballe un canon consistente en froitos ao
propietario, e esta obriga tamén era unha forma de recoñecer o señorío.
Co tempo foron desaparecendo as
cláusulas de vasalaxe e os foros mudaron cara a unha especie de arrendamento a
moi longo prazo a un foreiro intermediario quen posteriormente logo de
fragmentar o dereito adquirido en pequenas terras que eran subaforadas aos
labregos quen as traballaban. Aparecendo desta forma unha serie de rendistas
(fidalgos e terratenentes) que vivían do beneficio na diferencia de rendas que
cobraban aos labregos e as que tiñan que pagarlle aos propietarios.
O dominio directo de esas terras
de cultivo aforadas estaba posuido na maior parte polo clero. No Baixo Miño principalmente
era o bispado de Tui, o convento de Santo Domingo tamén de Tui, mosteiro de
Oia, etc. Estímase que o 80% das terras traballadas en Galicia no século XIX
eran aforadas.
A duración dos foros fixábase por
vidas dos foreiros, por exemplo ‘3 voces’,
que significaba que ao morrer o primeiro aforado, pasaba o dereito ao seu
herdeiro, e logo ao seguinte, e unha vez morto o terceiro quedaba cancelado.
Outro sistema tamén moi estendido era fixar a duración do foro en ‘vida de 3 reis e 29 anos máis’.
Os labregos traballaban unhas
terras das que nunca eran propietarios e coas rendas que pagaban mantiñan aos
rendistas e aos propietarios das terras.
AS DESAMORTIZACIÓNS
Entre os anos 1798 e 1855
dictáronse catro procesos de desamortización que consistían en nacionalizar un
número importante de bens pertencentes a ‘mans
mortas’, fundamentalmente eclesiásticos e municipais para ofrecer ao
aforado adquirir a propiedade plena deles previo pago do prezo da redención e
senón ser vendida a través de poxa pública.
Formaba parte da necesaria
reforma agraria e ademais supoñían a desaparición dos señoríos, desvinculación
dos morgados, supresión do diezmo eclesiástico e liberalización da auga, pero o
que parecía un paso determinante para a modernización do sistema agrario non o
foi en Galicia, porque eses bens liberados foron adquiridos na maior parte por
familias con posibilidades económicas e os fidalgos ou intermediarios quen xa
eran aforados dos donos primixenios, e non polo labrego que era quen as
traballaba. Polo tanto para os traballadores da terra nada cambiara porque
seguían sendo aforados duns intermediarios que agora pasaban a ser
propietarios. Aínda que a partir de entón converteuse o foro nunha mercancía de
libre transmisión, podéndose vender o foro.
LOITAS AGRARIAS
A finais do século XIX xurde o
movemento denominado ‘agrarismo’ que
pretendía mellorar as condicións de vida dos labregos a través da modernización
do sistema produtivo do campo. Os principais obstáculos cos que se atopou foron
o sistema caciquil que controlaba o poder no rural e o sistema foral de explotación
das terras que limitaba calquera posibilidade de mellora social e económica dos
labregos.
En Salceda de Caselas entra con
forza este movemento agrarista, constituíndose a primeira sociedade agraria no
ano 1897. A partir do 1910 o movemento agrario pasou a acción, baixo a proposta
de que os labregos debían ser os propietarios das terras aforadas, a través da
redención dos foros.
Esta pretensión chocou inevitablemente cos terratenentes e o poder local. En resposta organízaronse manifestacións e accións como o bloqueo de subministros dos seus produtos ás cidades, e incluso chegando á cortar cepas, árbores froiteiras e a queima de plantacións, chamábanlle 'os crimes agrarios'.
A
resposta dos caciques e os propietarios rendistas contra eses ataques mobilizouse
a través dos xulgados e coa Garda Civil.
AS MORTES EN SOBREDO
Comezaron a chegar ordes de
embargo dos bens de labregos que se negaran a efectuar o pago dos foros. Un
deses embargos produciuse o 28 de novembro do ano 1922 cando unha comisión xudicial acompañada de dez
parellas da Garda Civil de infantería e outras tres de cabaleiría, dirixiuse
a Guillarei incautándolle os bens a Manuel Alonso quen se mantivo pacífico.
Pero alá polas 10 da mañá chegou a comitiva a Sobredo á casa de Ignacio
Gómez. Ante a negativa de Ignacio de atender ao embargo, a comitiva
xudicial entrou pola forza na casa embargándolle dous fardos de bacallau, un
saco de azucre e todos os cartos.
Varios veciños que viron o
atropelo alertaron aos demais a través do toque de campás das igrexas de Guillarei,
de Baldráns e Paramos. Ante a chamada de socorro, ducias de labregos acudiron a
Sobredo, pronto se xuntaron mais de 350 persoas, viñan de sitios mais lonxanos
como de Randufe, Ribadelouro, Budiño, Salceda, etc... Dúas horas mais tarde xa
había congregados mais de mil persoas. O sarxento da Benemérita mandou pedir
reforzos a Tui, e finalmente non podendo disolver aos congregados mandou abrir
lume contra a xente.
A maior parte dos labregos escaparon
como puideron salvo varios feridos que quedaron no sitio e tres mortos: Cándida Rodríguez González veciña de
Pazos de Reis de Tui, nai de seis nenos; Joaquín
Estévez Besada veciño de Soutelo de Salceda de Caselas que deixaba viúva e
tres fillos e Venancio González Romero
presidente da Sociedade Agraria de Budiño, tamén viúvo e con varios fillos.
Este suceso tivo eco en todo o
Estado, sendo debatido no Parlamento Español e do cal a investigación como era
de esperar cerrouse sen responsabilidades. Pero a repulsa a ese abuso tivo
especial sensibilidade en todo o Baixo Miño e na provincia onde se fixeron
folgas, incluso en Ourense.
Dúas semanas despois o goberno
conservador do Estado foi substituido polo liberal e este publicou unha Real
Orde na que se sentaban as bases para o fin destas reminiscencias do medioevo e
o fin do caciquismo que imperaba no rural, reforma que non puido completar
porque apenas un ano despois Miguel Primo de Rivera interrompeu a democracia
cun golpe de estado, pero o camiño estaba comezado e isto non impediu que o
imparable cambio finalizase en xuño do ano 1926 cun Decreto Lei que establecía
da redención forzosa dos foros.
A partir de entón os labregos
usando os poucos aforros que tiñan e divisas que viñan de familiares emigrados
puideron pagar prezo da redención (indemnización ao propietario) e facerse
dunha vez para sempre propietarios das súas terras.
O día 28 de novembro de 1922
quedou para sempre convertido nun símbolo da loita labrega, e dez anos despois
levantouse nese mesmo lugar das mortes unha escultura conmemorativa aos Mártires
de Sobredo que durou ata o ano 1936 cando foi dinamitada polo franquismo. No
ano 1988 reconstruíuse o monumento e desde entón todos os cabodanos se celebra
unha ofrenda ás persoas que aquel día alí se congregaron e aos que alí morreron
por pedir un cambio do sistema que lles permitise sair da miseria á que estaban
condenados os labregos galegos desde moitos séculos atrás.
Monumento aos Mártires de Sobredo. <imaxe sendereando.es> |
DOCUMENTO DE FORO OUTORGADO POR JUAN ANTONIO DE ARAUJO, SEÑOR DE
PARDERRUBIAS E DA CASA DE PEDRADAUGA.
En la Ciudad
de Tuy a treinta dias del mes de Julio año de mil setecientos setenta y ocho,
antemi escribano publico y testigos infraescriptos, parecio presente Don Juan Antonio de Araujo Mariño,
Teniente Coronel de Exercito y Capitan de Cazadores del Reximiento de Milicias
de la Villa de Pontevedra, vecino de ella, y residente en esta dicha ciudad, y
Dijo dava y dio en fuero y nuevo plazo
por vida y voces de tres señores Reyes y veinte Y nueve años mas, que la
primera principiara a correr y contarse en la del Señor Don Carlos terzero
nuestro Rey y Monarca que Dios guarde y tenerera en la ultima de los dos que le
subsiguieren, y dicho veinte y nueve años mas; a Francisco de Araujo, vecino
de la feligresia de San Tome de Parderrubias, para que sea para el su
Muger, hijos, herederos, subcesores, y quien mas de derecho heredare sus
vienes, es a saver lo que le afora y da en este dicho Foro, el campo labradio que se dice y nombra de
Ferreyros sito en dicha feligresia a llevar en sembradura ocho ferrados de
Trigo poco mas o menos segun limita del Naciente con Casa de Domingo do Agro,
del Norte con camino de carro, que biene da Presa, y pasa al Sitio do Agro, del
Poniente con vienes de Francisco Martinez, y del Vendaval con Camino que biene
del dicho Sitio do Agro, y pasa al Lago, cuio campo le afora con todas sus
entradas y salidas, aguas, usos, costumbres, derechos y serbidumbres que le pertenezcan
y puedan pertenecer en qualqiera manera por libre Diezmo a Dios con carga y
pension de treze ferrados de maiz,
limpios y secos de dar y tomar, medidos por la medida que se acostumbra en el
Partido de Salceda, puestos y pagos en casa un año y dia de San Martin de cada uno en la Casa de Piedra de
Agua, manos y poder del otorgante o quien suio lo tubiere y la primera paga
la ha de hacer para el que biene del mil setecientos setenta y nueve, y asi lo
ejecutaran sus hijos y herederos consecutivamente al mismo dia y plazo pena de
ejecucion decima y costas de su cobranza, el qual Foro le hace con las
condiciones y gravamenes siguientes:
Que dicho
campo le ha de traer bien labrado, grangeado y reparado de manera que baia en
aumento, y no en disminucion:
Que no lo ha
de poder vender sin licencia y consentimiento de dicho otorgante, o sus
subcesores requiriendoles primero si lo quieren por el tanto precio que otra
persona de, y prometa y no queriendolo con mi licencia, y no sin ella lo pueda
hacer a persona lega, llana y abonada que le de y pague la renta, canon, y
pension que le ba impuesta y del precio principal se aia de pagar y porque por
el vendedor, o comprador al citado otorgante o quien su derecho represente la
quiquagesima parte en reconocimiento del directo dominio:
Ytem si en
tres años consecutivos no pagare dicha Renta, Canon y pension aya de caer y
caiga en pena decomiso dicho campo, y por tal se pueda quitar:
Ytem que por
ningun caso que subzeda se ha de pedir desquento, ni moderacion alguna de la referida
pension y ha de pagar por entero:
Ytem que si el
citado campo que ba aforado se dibidiere entre los herederos de dicho Francisco
recipiente, sea visto no dibidirse, la paga de renta, canon y pension que queda
espresada porque esta siempre se ha de hacer en una solo y por una sola persona
al tiempo y plazo que queda señalado, y faltando a estas condiciones o alguna
de ellas que dicho Foro caiga en comiso, y todo lo mas que en contrario hiciere
dicho Francisco de Araujo, o sus Herederos, sea en si nulo, de ningun valor ni
efecto sola clausula de non Alienando:
En conformidad
de todo lo qual, el espresado Don Juan Antonio de Araujo le da Poder como se
requiera para que por su autoridad o la de Justicia, pueda tomar y aprehender
la posesion del citado campo, y mientras tanto quien lo hiciere se constituye
por su # colono precario tenedor, y posehedor en su nombre conforme la clausula
de la constitución en forma y en señal de ella le entrego esta escritura originalmente
la que de sus manos # escribano de que doy fee, y se obligan y obligó con su
persona y vienes, muebles y raices, habidos y por aver de hacer y que hará a
dicho Francisco de Araujo y sus herederos por el tiempo y voces de lo tres
espresados Señores Reyes, y veinte y nuebe años mas, el referido campo, cierto,
seguro, y sin Pleito alguno aqui en razon del mobido le fuere luego que por su
parte sea requerido valdra a la defensa, y lo seguira a su costa hasta dejarlo
en quieta y pacifica posesion, y en defecto le pagará todos los perfectos y mejoramientos
que en el hiciere, y perfectare y las costas daños, intereses, y menoscavos que
se causaren y recrecieren; presente dicho Francisco de Araujo que dijo acetava
y acetó esta escritura de Foro asu favor otorgada de la que protestarian y se
obligava, y obligó con su persona y vienes, muebles y raices, habidos y por
haver de pagar en cada un año a dicho Don Juan Antonio de Araujo, o quien su
derecho represente los dichos trece ferrados de Maiz en la casa citado y dia de
San Martin de cada año, y asi lo ejecutará y sus herederos por la vida, y voces
de los tres Señores Reyes, y veinte y nueve años mas, pena de que sea
ejecutado, compelido y apremiado por todo rigor de derecho y por las costas y
daños que se causaren y recrecieren, y guardará cumplirá y ejecutará todas las
mas condiciones en este Foro contenidas sin faltar dellas en manera alguna pena
de que caiga en comiso:
Para
cumplimiento de todo lo qual ambas partes, y cada una por lo que le toca dan
Poder como se requiere a las Justicias de S.M. a las de su fuero Jurisdicion y
domicilio para que asi selo hagan pagar, guardas cumplir mantener y haver por
firme estrita efectiva, y coomo por sentencia difinitiva de ser competente
pasada en autoridad de cosa juzgada, consentida y no apelada, aroa de que
renunciaron a todas leyes, fueros y derechos de su favor con la general que las
prohive en forma, y si lo dijeron, y otorgaron, siendo a todo ello presentes
por testigos Don Gerónimo Mariño vezino de dicha villa de Pontevedra, Don
Domingo Antonio Buceta de la feligresia de Mañufe, y Manuel Alvarez Romero de
la de Santiago de Baldranes, de todo la qual, y de que conozco al otorgante y
acetante que lo firmaron de sus nombres, yo escribano doy fee. Don Juan Antonio
de Araujo. Francisco de Araujo.
Pasó ante mi Joseph
Antonio Dominguez Santander
Protocolos Notariais José Antonio
Dominguez Santander. Arquivo Histórico Provincial de Pontevedra
A BÓVEDA NA MONTAÑA
DE GRANITO
Como curiosidade citar que unha
copia deste documento de foro aquí reproducido está custodiada nas entrañas da ‘Granite
Mountain’, nas Montañas Rochosas preto de Salt Lake City nos Estados
Unidos de América.
Entrada á 'Bóveda na Montaña de Granito' |
Ditas instalacións son propiedade da ‘Igrexa de Jesucristo de Santos dos Últimos Días’ onde baixo unha impoñente mole de pedra conservan copias en 2,4 millóns de rolos de microfilmes que conteñen 3,5 mil millóns de imaxes de reproducións de documentos de todas partes do mundo, incluida Salceda de Caselas. A blindada cova artificial formada por mais de 6000 metros cadrados de túneles e cámaras pode resistir un ataque nuclear e desastres naturais.
No hay comentarios:
Publicar un comentario