sábado, 7 de noviembre de 2020

Ano de 1778. Foro outorgado por Juan Antonio de ARAUJO. O último 'Señor' de Parderrubias

 

OS FOROS

Galicia foi o eterno ‘país dos foros’. O foro era unha institución xurídica da época helenística e romana que en Galicia se arraigou profundamente desde o século XIII ata o pasado século XX.

Inicialmente consistía nunha concesión dun dereito a explotar a terra feito polo ‘señor’ que era o propietario da terra ao seu vasalo que era quen a traballaba. A cambio o vasalo pagáballe un canon consistente en froitos ao propietario, e esta obriga tamén era unha forma de recoñecer o señorío.

Co tempo foron desaparecendo as cláusulas de vasalaxe e os foros mudaron cara a unha especie de arrendamento a moi longo prazo a un foreiro intermediario quen posteriormente logo de fragmentar o dereito adquirido en pequenas terras que eran subaforadas aos labregos quen as traballaban. Aparecendo desta forma unha serie de rendistas (fidalgos e terratenentes) que vivían do beneficio na diferencia de rendas que cobraban aos labregos e as que tiñan que pagarlle aos propietarios.

O dominio directo de esas terras de cultivo aforadas estaba posuido na maior parte polo clero. No Baixo Miño principalmente era o bispado de Tui, o convento de Santo Domingo tamén de Tui, mosteiro de Oia, etc. Estímase que o 80% das terras traballadas en Galicia no século XIX eran aforadas.

A duración dos foros fixábase por vidas dos foreiros, por exemplo ‘3 voces’, que significaba que ao morrer o primeiro aforado, pasaba o dereito ao seu herdeiro, e logo ao seguinte, e unha vez morto o terceiro quedaba cancelado. Outro sistema tamén moi estendido era fixar a duración do foro en ‘vida de 3 reis e 29 anos máis’.

Os labregos traballaban unhas terras das que nunca eran propietarios e coas rendas que pagaban mantiñan aos rendistas e aos propietarios das terras.

 

AS DESAMORTIZACIÓNS

Entre os anos 1798 e 1855 dictáronse catro procesos de desamortización que consistían en nacionalizar un número importante de bens pertencentes a ‘mans mortas’, fundamentalmente eclesiásticos e municipais para ofrecer ao aforado adquirir a propiedade plena deles previo pago do prezo da redención e senón ser vendida a través de poxa pública.

Formaba parte da necesaria reforma agraria e ademais supoñían a desaparición dos señoríos, desvinculación dos morgados, supresión do diezmo eclesiástico e liberalización da auga, pero o que parecía un paso determinante para a modernización do sistema agrario non o foi en Galicia, porque eses bens liberados foron adquiridos na maior parte por familias con posibilidades económicas e os fidalgos ou intermediarios quen xa eran aforados dos donos primixenios, e non polo labrego que era quen as traballaba. Polo tanto para os traballadores da terra nada cambiara porque seguían sendo aforados duns intermediarios que agora pasaban a ser propietarios. Aínda que a partir de entón converteuse o foro nunha mercancía de libre transmisión, podéndose vender o foro.

 

LOITAS AGRARIAS

A finais do século XIX xurde o movemento denominado ‘agrarismo’ que pretendía mellorar as condicións de vida dos labregos a través da modernización do sistema produtivo do campo. Os principais obstáculos cos que se atopou foron o sistema caciquil que controlaba o poder no rural e o sistema foral de explotación das terras que limitaba calquera posibilidade de mellora social e económica dos labregos.

En Salceda de Caselas entra con forza este movemento agrarista, constituíndose a primeira sociedade agraria no ano 1897. A partir do 1910 o movemento agrario pasou a acción, baixo a proposta de que os labregos debían ser os propietarios das terras aforadas, a través da redención dos foros.

Esta pretensión chocou inevitablemente cos terratenentes e o poder local. En resposta organízaronse manifestacións e accións como o bloqueo de subministros dos seus produtos ás cidades, e incluso chegando á cortar cepas, árbores froiteiras e a queima de plantacións, chamábanlle 'os crimes agrarios'.

A resposta dos caciques e os propietarios rendistas contra eses ataques mobilizouse a través dos xulgados e coa Garda Civil.

 

AS MORTES EN SOBREDO

Comezaron a chegar ordes de embargo dos bens de labregos que se negaran a efectuar o pago dos foros. Un deses embargos produciuse o 28 de novembro do ano 1922 cando unha comisión xudicial acompañada de dez parellas da Garda Civil de infantería e outras tres de cabaleiría, dirixiuse a Guillarei incautándolle os bens a Manuel Alonso quen se mantivo pacífico. Pero alá polas 10 da mañá chegou a comitiva a Sobredo á casa de Ignacio Gómez. Ante a negativa de Ignacio de atender ao embargo, a comitiva xudicial entrou pola forza na casa embargándolle dous fardos de bacallau, un saco de azucre e todos os cartos.

Varios veciños que viron o atropelo alertaron aos demais a través do toque de campás das igrexas de Guillarei, de Baldráns e Paramos. Ante a chamada de socorro, ducias de labregos acudiron a Sobredo, pronto se xuntaron mais de 350 persoas, viñan de sitios mais lonxanos como de Randufe, Ribadelouro, Budiño, Salceda, etc... Dúas horas mais tarde xa había congregados mais de mil persoas. O sarxento da Benemérita mandou pedir reforzos a Tui, e finalmente non podendo disolver aos congregados mandou abrir lume contra a xente.

A maior parte dos labregos escaparon como puideron salvo varios feridos que quedaron no sitio e tres mortos: Cándida Rodríguez González veciña de Pazos de Reis de Tui, nai de seis nenos; Joaquín Estévez Besada veciño de Soutelo de Salceda de Caselas que deixaba viúva e tres fillos e Venancio González Romero presidente da Sociedade Agraria de Budiño, tamén viúvo e con varios fillos.

Este suceso tivo eco en todo o Estado, sendo debatido no Parlamento Español e do cal a investigación como era de esperar cerrouse sen responsabilidades. Pero a repulsa a ese abuso tivo especial sensibilidade en todo o Baixo Miño e na provincia onde se fixeron folgas, incluso en Ourense.

Dúas semanas despois o goberno conservador do Estado foi substituido polo liberal e este publicou unha Real Orde na que se sentaban as bases para o fin destas reminiscencias do medioevo e o fin do caciquismo que imperaba no rural, reforma que non puido completar porque apenas un ano despois Miguel Primo de Rivera interrompeu a democracia cun golpe de estado, pero o camiño estaba comezado e isto non impediu que o imparable cambio finalizase en xuño do ano 1926 cun Decreto Lei que establecía da redención forzosa dos foros.

A partir de entón os labregos usando os poucos aforros que tiñan e divisas que viñan de familiares emigrados puideron pagar prezo da redención (indemnización ao propietario) e facerse dunha vez para sempre propietarios das súas terras.

O día 28 de novembro de 1922 quedou para sempre convertido nun símbolo da loita labrega, e dez anos despois levantouse nese mesmo lugar das mortes unha escultura conmemorativa aos Mártires de Sobredo que durou ata o ano 1936 cando foi dinamitada polo franquismo. No ano 1988 reconstruíuse o monumento e desde entón todos os cabodanos se celebra unha ofrenda ás persoas que aquel día alí se congregaron e aos que alí morreron por pedir un cambio do sistema que lles permitise sair da miseria á que estaban condenados os labregos galegos desde moitos séculos atrás.


Monumento aos Mártires de Sobredo. <imaxe sendereando.es>


 



DOCUMENTO DE FORO OUTORGADO POR JUAN ANTONIO DE ARAUJO, SEÑOR DE PARDERRUBIAS E DA CASA DE PEDRADAUGA.

 

En la Ciudad de Tuy a treinta dias del mes de Julio año de mil setecientos setenta y ocho, antemi escribano publico y testigos infraescriptos, parecio presente Don Juan Antonio de Araujo Mariño, Teniente Coronel de Exercito y Capitan de Cazadores del Reximiento de Milicias de la Villa de Pontevedra, vecino de ella, y residente en esta dicha ciudad, y Dijo dava y dio en fuero y nuevo plazo por vida y voces de tres señores Reyes y veinte Y nueve años mas, que la primera principiara a correr y contarse en la del Señor Don Carlos terzero nuestro Rey y Monarca que Dios guarde y tenerera en la ultima de los dos que le subsiguieren, y dicho veinte y nueve años mas; a Francisco de Araujo, vecino de la feligresia de San Tome de Parderrubias, para que sea para el su Muger, hijos, herederos, subcesores, y quien mas de derecho heredare sus vienes, es a saver lo que le afora y da en este dicho Foro, el campo labradio que se dice y nombra de Ferreyros sito en dicha feligresia a llevar en sembradura ocho ferrados de Trigo poco mas o menos segun limita del Naciente con Casa de Domingo do Agro, del Norte con camino de carro, que biene da Presa, y pasa al Sitio do Agro, del Poniente con vienes de Francisco Martinez, y del Vendaval con Camino que biene del dicho Sitio do Agro, y pasa al Lago, cuio campo le afora con todas sus entradas y salidas, aguas, usos, costumbres, derechos y serbidumbres que le pertenezcan y puedan pertenecer en qualqiera manera por libre Diezmo a Dios con carga y pension de treze ferrados de maiz, limpios y secos de dar y tomar, medidos por la medida que se acostumbra en el Partido de Salceda, puestos y pagos en casa un año y dia de San Martin de cada uno en la Casa de Piedra de Agua, manos y poder del otorgante o quien suio lo tubiere y la primera paga la ha de hacer para el que biene del mil setecientos setenta y nueve, y asi lo ejecutaran sus hijos y herederos consecutivamente al mismo dia y plazo pena de ejecucion decima y costas de su cobranza, el qual Foro le hace con las condiciones y gravamenes siguientes:

Que dicho campo le ha de traer bien labrado, grangeado y reparado de manera que baia en aumento, y no en disminucion:

Que no lo ha de poder vender sin licencia y consentimiento de dicho otorgante, o sus subcesores requiriendoles primero si lo quieren por el tanto precio que otra persona de, y prometa y no queriendolo con mi licencia, y no sin ella lo pueda hacer a persona lega, llana y abonada que le de y pague la renta, canon, y pension que le ba impuesta y del precio principal se aia de pagar y porque por el vendedor, o comprador al citado otorgante o quien su derecho represente la quiquagesima parte en reconocimiento del directo dominio:

Ytem si en tres años consecutivos no pagare dicha Renta, Canon y pension aya de caer y caiga en pena decomiso dicho campo, y por tal se pueda quitar:

Ytem que por ningun caso que subzeda se ha de pedir desquento, ni moderacion alguna de la referida pension y ha de pagar por entero:

Ytem que si el citado campo que ba aforado se dibidiere entre los herederos de dicho Francisco recipiente, sea visto no dibidirse, la paga de renta, canon y pension que queda espresada porque esta siempre se ha de hacer en una solo y por una sola persona al tiempo y plazo que queda señalado, y faltando a estas condiciones o alguna de ellas que dicho Foro caiga en comiso, y todo lo mas que en contrario hiciere dicho Francisco de Araujo, o sus Herederos, sea en si nulo, de ningun valor ni efecto sola clausula de non Alienando:

En conformidad de todo lo qual, el espresado Don Juan Antonio de Araujo le da Poder como se requiera para que por su autoridad o la de Justicia, pueda tomar y aprehender la posesion del citado campo, y mientras tanto quien lo hiciere se constituye por su # colono precario tenedor, y posehedor en su nombre conforme la clausula de la constitución en forma y en señal de ella le entrego esta escritura originalmente la que de sus manos # escribano de que doy fee, y se obligan y obligó con su persona y vienes, muebles y raices, habidos y por aver de hacer y que hará a dicho Francisco de Araujo y sus herederos por el tiempo y voces de lo tres espresados Señores Reyes, y veinte y nuebe años mas, el referido campo, cierto, seguro, y sin Pleito alguno aqui en razon del mobido le fuere luego que por su parte sea requerido valdra a la defensa, y lo seguira a su costa hasta dejarlo en quieta y pacifica posesion, y en defecto le pagará todos los perfectos y mejoramientos que en el hiciere, y perfectare y las costas daños, intereses, y menoscavos que se causaren y recrecieren; presente dicho Francisco de Araujo que dijo acetava y acetó esta escritura de Foro asu favor otorgada de la que protestarian y se obligava, y obligó con su persona y vienes, muebles y raices, habidos y por haver de pagar en cada un año a dicho Don Juan Antonio de Araujo, o quien su derecho represente los dichos trece ferrados de Maiz en la casa citado y dia de San Martin de cada año, y asi lo ejecutará y sus herederos por la vida, y voces de los tres Señores Reyes, y veinte y nueve años mas, pena de que sea ejecutado, compelido y apremiado por todo rigor de derecho y por las costas y daños que se causaren y recrecieren, y guardará cumplirá y ejecutará todas las mas condiciones en este Foro contenidas sin faltar dellas en manera alguna pena de que caiga en comiso:

Para cumplimiento de todo lo qual ambas partes, y cada una por lo que le toca dan Poder como se requiere a las Justicias de S.M. a las de su fuero Jurisdicion y domicilio para que asi selo hagan pagar, guardas cumplir mantener y haver por firme estrita efectiva, y coomo por sentencia difinitiva de ser competente pasada en autoridad de cosa juzgada, consentida y no apelada, aroa de que renunciaron a todas leyes, fueros y derechos de su favor con la general que las prohive en forma, y si lo dijeron, y otorgaron, siendo a todo ello presentes por testigos Don Gerónimo Mariño vezino de dicha villa de Pontevedra, Don Domingo Antonio Buceta de la feligresia de Mañufe, y Manuel Alvarez Romero de la de Santiago de Baldranes, de todo la qual, y de que conozco al otorgante y acetante que lo firmaron de sus nombres, yo escribano doy fee. Don Juan Antonio de Araujo. Francisco de Araujo.

Pasó ante mi Joseph Antonio Dominguez Santander

 

Protocolos Notariais José Antonio Dominguez Santander. Arquivo Histórico Provincial de Pontevedra

 


A BÓVEDA NA MONTAÑA DE GRANITO

Como curiosidade citar que unha copia deste documento de foro aquí reproducido está custodiada nas entrañas da ‘Granite Mountain’, nas Montañas Rochosas preto de Salt Lake City nos Estados Unidos de América.

Entrada á 'Bóveda na Montaña de Granito'


Ditas instalacións son propiedade da ‘Igrexa de Jesucristo de Santos dos Últimos Días’ onde baixo unha impoñente mole de pedra conservan copias en 2,4 millóns de rolos de microfilmes que conteñen 3,5 mil millóns de imaxes de reproducións de documentos de todas partes do mundo, incluida Salceda de Caselas. A blindada cova artificial formada por mais de 6000 metros cadrados de túneles e cámaras pode resistir un ataque nuclear e desastres naturais.






No hay comentarios:

Publicar un comentario